Εφορεία Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Λευκωσίας


facebook logo

ΜΟΥΣΕΙΑ ΠΑΓΚΥΠΡΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - ΠΟΡΕΙΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ

Το Παγκύπριον Γυμνάσιον (Π.Γ.)

Το έτος 1893 άρχισε τη λειτουργία του  στη Λευκωσία «[...] ο φωτοβόλος της νήσου αστήρ [...]» - το Παγκύπριον Γυμνάσιον, η οργανική συνέχεια της Ελληνικής Σχολής, που ίδρυσε το 1812 ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός. Το πρώτο σχολείο Μέσης Παιδείας του νησιού λειτούργησε ως εξατάξια σχολή κι αναγνωρίστηκε αμέσως από το ελληνικό κράτος ως ισότιμο προς τα αντίστοιχα εκπαιδευτήρια στην Ελλάδα. Έκτοτε ακολούθησε πιστά τα πρότυπα του Υπουργείου Παιδείας της Ελλάδας και υπήρξε για πολλές δεκαετίες πρότυπο ελληνικού σχολείουκαι «κέντρον ελληνοχριστιανικού πολιτισμού», όπου η παράδοση της ανθρωπιστικής παιδείας συνταυτιζόταν με την καλλιέργεια εθνικής συνείδησης.
Τόσο οι Σχολικές Επιτροπείες (οι μετέπειτα Σχολικές Εφορείες), όσο και το καθηγητικό προσωπικό του Παγκυπρίου Γυμνασίου - και ειδικά οι διευθυντές του - κατέβαλαν ανά τα έτη άοκνες προσπάθειες, ώστε το Σχολείο σταδιακά να βελτιώνει την παρεχομένη σ’ αυτό παιδεία. Με την κατάρτιση αναλυτικών προγραμμάτων διδασκαλίας και την ανά τα έτη προσαρμογή τους, με την εύρυθμη οργάνωση της σχολικής ζωής (κανονισμοί, μαθητική πρόνοια, σχολιατρική υπηρεσία κ.α.) και την ενθάρρυνση σχολικών κι εξωσχολικών δραστηριοτήτων (εκπαιδευτικές εκδρομές, διαλέξεις, εκδηλώσεις, λειτουργία ομίλων) καθώς και με τον κατάλληλο εξοπλισμό - τόσο κτιριολογικά (εξειδικευμένες αίθουσες, βιβλιοθήκη κλπ), όσο και με ανθρώπινο δυναμικό – το Παγκύπριο Γυμνάσιο κατόρθωσε μέσα στο α′ μισό του εικοστού αιώνα να καταστεί πρότυπο ελληνικού σχολείου και σημείο αναφοράς στη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου.

Στο Παγκύπριο Γυμνάσιο συγκροτούνται μουσειακές συλλογές
Στο πλαίσιο της συνεχούς προσπάθειας αναβάθμισης και βελτίωσης του Σχολείου συμπεριλαμβάνεται και ο εξοπλισμός του με κατάλληλα εποπτικά όργανα και εκπαιδευτικούς χάρτες, καθώς και με μουσειακές συλλογές. Σε επιστολή του (27.10.1898) και στη λογοδοσία του για το έτος 1900-1901 ο Γυμνασιάρχης Μ. Βολονάκης για πρώτη φορά προτάσσει έντονα το αίτημα για προμήθεια «[…] φυσικών και χημικών οργάνων, φυτολογικών και γεωλογικών, γεωγραφικών και ιστορικών πινάκων […]»  για δημιουργία στο Σχολείο ενός Φυσιογραφικού Μουσείου.  Σε ενέργειες προς αυτήν την κατεύθυνση προέβηκαν κι άλλοι γυμνασιάρχες, ιδιαίτερα ο Κ. Σπυριδάκις, διευθυντής κατά τα έτη 1936-60. Το Παγκύπριο Γυμνάσιο έγινε δέκτης πολλών δωρεών εκ μέρους γυμνασιαρχών, καθηγητών, αποφοίτων του Σχολείου κι άλλων φορέων ή ευεργετών, που αναγνώριζαν μ’ αυτόν τον τρόπο την πολύπλευρη προσφορά του. Εμπλουτισμός των συλλογών γινόταν και μέσω αγορών, κυρίως κατά την περίοδο της γυμνασιαρχίας του Κωνσταντίνου Σπυριδάκι, όταν καταβλήθηκε συστηματική προσπάθεια να δημιουργηθεί και αρχαιολογική συλλογή.

Ήδη από τη δεκαετία 1940 η συλλογή περιελάμβανε όχι μόνον αρχαία κυπριακή κεραμική και γλυπτική, αλλά συμπληρωνόταν με αρχαία και μεσαιωνικά νομίσματα, βυζαντινά μολυβδόβουλλα και άλλα είδη μικροτεχνίας, μεσαιωνική κεραμική, ιστορικούς χάρτες της Κύπρου και της ανατολικής Μεσογείου, ιστορικά όπλα (οθωμανικής και ευρωπαϊκής προέλευσης) – που συνολικά συγκροτούσαν το Αρχαιολογικόν Μουσείον. Οι συλλογές του Παγκυπρίου Γυμνασίου περιελάμβαναν επίσης Βιολογικόν και Ορυκτολογικόν Μουσείον, με διάφορα δείγματα ορυκτών, πετρωμάτων κι απολιθωμάτων από την Κύπρο και το εξωτερικό, ενώ δεν έλειπαν βαλσαμωμένα είδη πανίδας, μια μικρή εντομολογική συλλογή και συλλογή προϊόντων ειδών βιομηχανίας. Τα δείγματα αυτά χρησίμευαν ως εποπτικό υλικό στα μαθήματα της Βιολογίας, Πετρογραφίας, Ζωολογίας, Φυσιογνωστικών. Το αξιόλογο από πολλές απόψεις Μουσείον Λαϊκής Τέχνης του Σχολείουσυγκροτείται κατά τις δεκαετίες 1950-70.


Μετά τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο η Αρχαιολογική, Νομισματική, Χαρτογραφική και Λαογραφική Συλλογή, καθώς και η Συλλογή Φυσικής Ιστορίας τοποθετήθηκαν σε χώρο της νεόδμητης Σεβερείου Βιβλιοθήκης του Σχολείου. Παρά τη δοκιμασία του πραξικόπηματος και της τουρκικής εισβολής του 1974, η σύληση μουσειακών εκθεμάτων του Παγκυπρίου Γυμνασίου αποτράπηκε. Οι μουσειακές συλλογές του  Παγκυπρίου Γυμνασίου, που είχαν δημιουργηθεί κατά την εκατονταετή λειτουργία του, αναδιοργανώθηκαν κι εμπλουτίστηκαν την περίοδο 1990-93, έπειτα από πρωτοβουλία του γυμνασιάρχη Γεωργίου Χατζηκωστή, με την εθελοντική εργασία συγκεκριμένων εκπαιδευτικών και την αρωγή της Εφορείας Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Λευκωσίας (Ε.Ε.Ε.Λ.). Μετά την αποπεράτωση της προσπάθειας αυτής, που δίκαια μπορούμε να πούμε πως διέσωσε την συνέχεια και την ακεραιότητα των σπουδαίων αυτών συλλογών, τα εκθέματα τοποθετήθηκαν σε πέντε αίθουσες του σχολικού κτηρίου ως:  Μουσείο της Ιστορίας του Σχολείου, Ιστορικό-Αρχαιολογικό Μουσείο, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Η ταξινόμηση των συλλογών συνεχίστηκε επί της γυμνασιαρχίας των Στ. Παπαντωνίου, Ν. Νεάρχου, Κ. Μηλιώτη, Χρ. Εκκέσιη.
Τα Μουσεία Παγκυπρίου Γυμνασίου σε νέο χώρο
Ήδη το 1961 0 Κ. Σπυριδάκις αναφέρει πως «[...] το σχολικόν μουσείον έχει πλουτισθεί εις βαθμόν υπερβαίνοντα ήδη τον χαρακτήρα σχολικού μουσείου, καταστάν ούτο μοναδικόν εις το είδος του». Έχοντας αυτήν την πραγματικότητα υπ’ όψιν, η Ε.Ε.Ε.Λ. και η διεύθυνση του Παγκυπρίου Γυμνασίου αποφάσισαν από κοινού την αναδιοργάνωση κι επανέκθεση των συλλογών σε συγκρότημα επτά  οικιών, που βρίσκονται κοντά στο Σχολείο, επί των οδών Αγ. Ιωάννου και Θησέως. Μετά από τη συμπλήρωση της διαδικασίας μελέτης κι αποκατάστασης των κτηρίων (2000-2006), το 2007 ολοκληρώθηκε η μεταστέγαση των συλλογών στο νέο τους χώρο, δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για τη σωστή φύλαξη και προβολή τους. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν χρηματικοί πόροι από το κληροδότημα Κυπρή Χατζησάββα, ενώ ταυτόχρονα το ίδρυμα Α.Γ.Λεβέντης προέβηκε σε γενναιόδωρη εισφορά και στήριξε την όλη προσπάθεια. 
Σήμερα, εκτός από τη συλλογή της Ιστορίας του Σχολείου, τα Μουσεία του Παγκυπρίου Γυμνασίου αποτελούνται από: την Αρχαιολογική συλλογή και τη Νομισματική συλλογή, τη συλλογή Παλαιών Όπλων και τη συλλογή Παλαιών Χαρτών, την Πινακοθήκη,με έργα κυπρίων ζωγράφων, που διετέλεσαν καθηγητές και μαθητές του Σχολείου και τη συλλογή Φυσικής Ιστορίας. Ένα μοναδικό δείγμα γοτθικής γλυπτικής, που εντυπωσιάζει με το μέγεθος, την περίκαλλη εκτέλεσή του και τα εικονογραφικά του χαρακτηριστικά, συμπληρώνει τις συλλογές. Πρόκειται για το ανάγλυφο του 13ου /14ου  αιώνα, που παριστάνει τον Ευλογούντα Χριστό.

Ένα μέλλον για την Ιστορία
Οι συλλογές στα Μουσεία Παγκυπρίου Γυμνασίου εμπλουτίζονται συνεχώς. Αποστολή του μουσείου - η διαφύλαξη, η συντήρηση, η μελέτη και η προβολή των μουσειακών συλλογών του αρχαιότερου σχολείου Μέσης Παιδείας στον τόπο μας. Δίδεται έτσι η δυνατότητα για έρευνα και μελέτη της ιστορίας και του εκπαιδευτικού έργου του Παγκυπρίου Γυμνασίου και γενικότερα της ιστορίας της μέσης εκπαίδευσης στην Κύπρο.
Η πορεία συγκρότησης των συλλογών στα Μουσεία Παγκ.Γυμν. χαρακτηρίζεται από το πολύτιμο ιδανικό της κοινωνικής προσφοράς κι αλληλεγγύης, που χαρακτηρίζει και τα πρώτα βήματα της δημόσιας εκπαίδευσης στον τόπο μας. Μέσα από αυτό το μονοπάτι συλλογικής δράσης και μέριμνας - με τη συνεργασία φορέων όπως η Σχολική Εφορεία Λευκωσίας, το Παγκύπριο Γυμνάσιο, οι γυμνασιάρχες, οι καθηγητές κι οι απόφοιτοί του - θα έχουν και τα Μουσεία Παγκυπρίου Γυμνασίου εξασφαλίσει ένα δημιουργικό μέλλον για την ιστορία του πρωτοπόρου εκπαιδευτηρίου της Κύπρου. 

Μ. ΦΑΝΤΑΡΟΣ
Έφορος Μουσείων Παγκυπρίου Γυμνασίου